Аб тым, што Я. Маўр быў перакананым прыхільнікам навукова-фантастычнага жанру (сам ён называў сябе "старым выпрабаваным прыгоднікам"), сведчыць і неажыццяўлёная задума рамана "Апошнія з Эрыды". Згодна з планам, які захоўваецца ў архіве пісьменніка, раман павінен быў складацца з дзвюх кніг: "Дачка неба" і "Гібель планеты". Мяркуючы па асобных нататках, твор быў задуман, як палітычны раман-памфлет.

О том, что Я. Мавр был убеждённым сторонником научно-фантастического жанра (сам он называл себя "старым испытанным приключенцем"), свидетельствует и неосуществлённый замысел романа "Последние из Эриды". Согласно плану, который хранится в архиве писателя, роман должен был состоять из двух книг: "Дочь неба" и "Гибель планеты". Судя по отдельным заметкам, произведение было задумано, как политический роман-памфлет.

"Янка Маўр: нарыс жыцця і творчасці" / Э. С. Гурэвіч. — Мінск : Навука і тэхніка, 1983, с. 180

Янка Маўр. План і накіды фантастычнага раману-памфлету "Апошнія з Эрыды" (рукапіс з архіва пісьменніка): 12.4.45 — 19.1.53 срок президентства Гарри Трумэна, упоминавшегося в романе, пока что является предполагаемым периодом написания романа, т.к. автор предполагал, что в 1958 г. Трумэн всё ещё будет президентом США. Судя по году, указанному в рукописи (1958), этот роман относится к фантастике ближнего прицела (фантастический роман-памфлет).

БГАМЛИ, ф. 290, оп. 1, ед. хр. 41, л. 19 — 27. І яшчэ адзін аркуш (ед. хр. 64, л. 38), які відавочна належаў да таго самага сшытка і хутчэй за ўсё таксама мае дачыненне да справы. Паколькі ў гэтай справе ёсць не толькі накіды "Апошніх з Эрыды", але і яшчэ шмат чаго, то і дата на ёй стаіць даволі размытая: 1946 — 1955. што ў тэксце цытуюцца радыёнавіны 1958 года (Віктар Жыбуль)

20/1 Апошнія з Эрыды. Кніга першая: Дачка неба.

__________

Эйя, Імма(?), Ілла, Элла.

__________

Кай, Селлад, Карцімак, Ганмор, Стэднор, Джол, Силдэм, [Дэнол], Гурд ?, Шчур [х]

__________

Окружение. Вегтория /Вегнория/. Надия. Ганлия. ГАЛИЛИЯ. СКЮЛ. Микродержава. Единственная атомная установка. Не спали; нечаянно выстрелила первая?

Лията. ТЭКЗУКИЯ, КАРИ, ИНАР, ТЬЕМАН, СИЛАМ.

__________

22/3 Стопор /Стонор (?) 4 (7). Терпы и снежный человек. Изд-во Иностранной Лит-ры.

__________

23/4 Полёты через Арктику. И ответные полёты. Генеральная репетиция военной тревоги.

Людей на улице насильно загоняли. Служащих государственных учреждений — тоже.

Сам Кай с "окружением" спасался в убежище.

Школьники прятались под парты.

Гудки, свистки, радио, /крики?/

Частные предприятия сопротивлялись.

Всеобщие насмешки, недовольство.

С другой стороны проявления дикой истерии, безумия.

Многочисленные несчастные случаи.

__________

24/10 СТОПОР/Стонор (?)

с. 18. Рододендроны в Гималаях. Перевал Цемо /Чемо/ в Восточном Непале. Описание с йети. Бытовая Калькутта — стр.25 Вид на Непал 26.

Дарджиллинг — смесь народов 26. Источник носильщиков. Первобытное время ЛЕПЧА. Их рассказ о снежном человеке.

Знакомство с ТЭНСИНГОМ 28 стр.

Общее описание природы Непала, гл. II

"Великая Долина" Катманду ? Описание города Чатана стр. 94

__________

25/11 КАТМАНДУ 38 стр.; стр.49 "Бонманде" Дорога обыкновенная по тропам 44. Встреча с терпами (первыми) 47 (63) "Миургаур" /Михргахр 49 с.

жилища, быт

Непал, в общем, безлесен. Террасы возделанной земли. 53. Пейзаж и жизнь повыше. Накьянва! 54 с.

57. Ещё рассказ о йети. 62. В преддверии страны терпов. 900 футов. Осиные гнёзда на скале. Страна терпов. 65. Попугайчики. 67. Конец первой главы — взгляд на "терпию".

__________

26/12 Предгорье.

68. Земледелие. Страна Солу. (почти "терпы").

Ячмень и бульба. Быт.

74. Книги. Лангур — /царь/ обезьян.

77. Субтропики!!

Глава пятая. 81

Терпы . Намге багар/базар/. "Столица" терпов.

Дикий горный пейзаж. Гималайские "таинственные ущелья, нависающие горы".

/Невары/Чевари/ здесь (бельё, штаны, чёрные шапочки).

Низшая каста, металлисты (поздние занятия).

Рассказ о встрече с йети 92 стр., 93

Быт и пища терпов 95

Соль, соль...

99 стр. Картина про ребят.

Глава 6-я самая "терпылистая".

180. Лерви — птицы.

____________

27/1 Кніга другая. Гібель планеты. Як гэта (яно) адбылося.

_____________

Март/апрель 2 /21(?) Адозва жанчын ("Раб. і сялянка")

Звесткі аб гібелі планеты атрымліваліся так :

Першы этап: афіцыяльныя станцыі.

Другі этап: з розных куткоў Зямлі уцалеўшыя коротковолновики перад смерцю пасылалі "рэпартаж".

Сярод прымаўшых і Ганмор з сям"ёй.

2 февраля 1958 г. Трумэн с гордостью заявил, что не чувствует "угрызения совести" в связи с тем, что отдал приказ...атомные бомбы на Хиросиму и Нагасаки!"

Американский нач. ген. штаба Томас Уайт: "Мы обладаем такой мощью, что можем дважды и трижды уничтожить Сов. Союз".

______________

10.III.58 Радыё перадавала амерыканскі план манёвраў НАТО: у адной ("дружественной"?) дзяржаве нехта забіў амерыканскага прадстаўніка — і тады амерыканцы паслалі самалёты, флот, дэсант і занялі краіну без атамнай зброі.

/Значыцца/ так або іначай трэба стварыць кальцо вакол Сквамы. В кольцо могут быть загнаны 43 государства с 700 млн. населения, а "окружены" 1300 млн. Сила кольца — ракетные установки, а "хозяин" за тридевять земель надеется не пострадать за счёт сателлитов.

"Пусть погибнут все 700 млн., лишь бы были сломлены проклятые коммунисты. Да от такой чистки на Эриде станет свободнее и легче жить. А мы легко

заполним вакуум".

По свидетельству английской газеты, перелёты советской границы американскими самолётами делаются для того, чтобы вызвать реакцию советских радиостанций (и радарных?) и засечь их.

______________

38/4 215. Ледниковый цирк. 221. Монах на 6 км. Ещё рододендроны. 224. Кукушки. 227. Опять-таки картина цветущей весны, флоры.

Исследовала историю детской белорусской литературы, творчество Я. Купалы, Я. Мавра, М. Лынькова, В. Витки, Я. Брыля.

Сочинения:

«Творческая история романов Николая Островского» (1957) каніидатская дис.

«Белорусская детская литература (1917—1967)» (1970)

1972 Беларуская дзіцячая літаратура (праблемы станаўлення і развіцця.1917-1967) : Дыс....д-ра філ.навук / Акад.навук БССР.Ін-т літ.імя Я.Купалы   докторская дис.

«Пафос героизма» (1979)

«Детская литература Белоруссии» (1982)

«Янка Маўр : нарыс жыцця і творчасці» (1983, 2004)

По законам внутреннего притяжения : О связях белорус. и рус. лит. / Э. Гуревич // Детская литература. — 1994.- 1. — С.34-38.

Осмысливая прошлое и настоящее : О современ. белорус. прозе / Э. Гуревич // Детская литература. — 1982.- 9. — С.7-13.

На фотографии с братом Львом Гуревичем. 1940г.

1941 год, Москва. Во время работы в военном госпитале № 290

Медицинские сестры-подруги Алесандра Митрофанова, Эсфирь Гуревич и Наташа Безукладникова (снимок 1944 г.)

http://club.berkovich-zametki.com/?p=17287

Доктар філалагічных навук Эсфір Саламонаўна Гурэвіч (1921) у 1941 г. добраахвотна пайшла працаваць у адзін з ваенных шпіталяў у Маскве. Медыцынскай сястрой хірургічнага аддзялення, у званні старшыны медыцынскай службы, яна прайшла шлях ад Масквы да Усходняй Прусіі. Узнагароджана медалямі. Раненыя байцы пасля выздараўлення пісалі ёй лісты з удзячнасцю, якія падпісвалі, не ведаючы яе мінскага адрасу, проста: «Мінск. Эйсе». З пачатку 90-х жыве ў Кліўлендзе (ЗША), напісала ўспаміны пра вайну.

http://innosfera.by/node/709

В 1941 году, досрочно окончив филологический факультет Московского государственного педагогического института им. В.И.Ленина, добровольно ушла работать в военный госпиталь № 290 Западного, а позднее – 3-го Белорусского фронтов.

https://www.proza.ru/2013/06/12/2023

Літаратура:

Гурэвіч Эсфір // Беларускія пісьменнікі : біябібліяграфічны слоўнік : у 6 т. / [пад рэдакцыяй

А. В. Мальдзіса]. — Мінск, 1994. — Т. 2. — С. 293—294.

Гурэвіч Эсфір // Беларускія пісьменнікі (1917—1990) : даведнік / [складальнік А. К.

Гардзіцкі]. — Мінск, 1994. — С. 160

Гурэвіч Эсфір. Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі. У 5 т. Т. 2, с. 236 — Мінск, 1985.

Гурэвіч, Э. С. Янка Маўр, 1883—1971 / Гурэвіч Э. С. // Гісторыя беларускай літаратуры

ХХ стагоддзя : у 4 т. / НАН Беларусі, Аддзяленне гуманітарных навук і мастацтваў,

Інстытут літаратуры імя Янкі Купалы ; [рэдакцыйная калегія: У. В. Гніламёдаў [і інш.] ;

навуковыя рэдактары: У. В. Гніламёдаў, В. А. Каваленка]. — 2-е выданне. — Мінск, 2002.

— Т. 2. — С. 747—770.

Гурэвіч, Э. С. Янка Маўр : нарыс жыцця і творчасцi / Эсфір Саламонаўна Гурэвіч. —

Мінск : Беларуская навука, 2004. — 150 с.

http://kupala-library.iatp.by/userfiles/f...

Гурэвіч Эсфір (таксама Гурэвіч Эся), нарадзілася 22.11.1921 г. у мястэчку Татарск Мсціслаўскага павета (цяпер Манастыршчанскі раён Смаленскай вобласці, Расея) у сям'і шаўца.

Скончыла літаратурны факультэт Маскоўскага дзяржаўнага педагагічнага інстытута (1941). У час Вялікай Айчыннай вайны — медыцынская сястра ў ваенным шпіталі Заходняга, а затым 3-га Беларускага франтоў. У 1946-1949 гг. вучылася ў аспірантуры пры Інстытуце мовы, літаратуры і мастацтва АН БССР. З 1950 г. — навуковы супрацоўнік Інстытута літаратуры імя Янкі Купалы АН БССР. Доктар філалагічных навук. Сябра СП СССР з 1977 г.

Узнагароджана ордэнам Вялікай Айчыннай вайны II ступені і медалямі.

У друку выступае з 1948 г. Аўтар манаграфій «Творчая гісторыя раманаў М.Астроўскага» (1957), «Беларуская дзіцячая літаратура (1917-1967)» (1970), «Пафас гераізму» (1979), «Детская литература Белоруссии» (Масква, 1982), «Янка Маўр: Нарыс жыцця і творчасці» (1983), «Боль и тревога наши» (1986). У сааўтарстве з Л.Гарэлік, Т.Грамадчанка і інш. напісала кнігу «Сучасная літаратура і чытач» (1988). Адзін з аўтараў «Истории белорусской советской литературы» (1977), «Гісторьгі беларускай савецкай літаратуры» (1981-1982).

http://www.slounik.org/80945.html

ЭСФИРЬ ГУРЕВИЧ: ВОЙНА ПРОПУЩЕНА ЧЕРЕЗ СЕБЯ

Эсфирь Гуревич. 1945 г.

ЭСФИРЬ (Эся Соломоновна) ГУРЕВИЧ написала книгу «ПОЛЕВАЯ ПОЧТА 43177 Д» (Беларусь, Минск, «Право и экономика», 2011 г.). В книге такое посвящение: «Памяти фронтовых подруг Наташи Безукладниковой и Саши Митрофановой-Калинычевой».

Эсфирь Гуревич родилась в 1921 году в местечке Татарск Смоленской области. В 1941 году, досрочно окончив филологический факультет Московского государственного педагогического института им. В.И.Ленина, добровольно ушла работать в военный госпиталь № 290 Западного, а позднее – 3-го Белорусского фронтов.

Эсфирь Гуревич после демобилизации окончила аспирантуру при Институте литературы и искусства АН БССР (с 1957 г. – Институт литературы им. Янки Купалы), где и продолжила свою научную работу. Доктор филологических наук, член Союза писателей СССР. В печати впервые выступила в 1948 году.

Награждена Орденом Отечественной войны II степени, медалями, Грамотой Верховного Совета БССР.

Автор ряда монографий о белорусской литературе, среди которых: «Белорусская детская литература.1917 – 1967 гг.», «Детская литература Белоруссии», «Пафос героизма» и др. Соавтор многих коллективных исследований, в том числе «Истории белорусской советской литературы», «Истории белорусской литературы ХХ столетия». Один из авторов «Истории белорусской советской литературы» (1981-1982) на белорусском языке.

С 1995 г. живёт в Америке.

https://www.proza.ru/2013/06/12/2023

Э. Гуревич. Мой страший брат ИОВ. 2005

Он носит, конечно, другое имя, но, как тот библейский Иов, перенес большие страдания, оказавшись в немецком плену и бежав из него, и я, воспользовавшись поэтической метафорой Якова Хелемского, позволила себе так назвать брата. Своей ассоциацией, уподобившей инвалидов Отечественной войны (сокращенно ИОВ) легендарному страдальцу, поэт поднял пережитое этими людьми до библейских масштабов. Здесь стоит, видимо, напомнить саму ситуацию из Библии, давшую поэту основание для такой художественной условности. Бог, чтобы испытать веру старого благочестивого Иова, отнял у него все — здоровье, богатство, детей, жену, но тот, пройдя через все эти адские муки, в конце концов, остался непоколебимым в своей вере, не утратил крепости духа. Аналогия, как видим, символичная. Да и в целом события той войны, прошедшие через сердце и жизнь каждого ее участника, имеют непреходящий, универсальный смысл. Но при этом личный опыт жизни на войне отдельного человека, его правдивое свидетельство о ней самоценны по сути своей.

Давно у меня возникла внутренняя потребность поделиться пережитым и увиденным в те далекие, осколком засевшие в памяти годы и рассказать о брате, которому суждено было прямо со студенческой скамьи попасть в круговорот войны и мужественно, геройски (не побоюсь преувеличения и этого громкого пафосного слова) перенести ее одиссею. Мы с ним оба, каждый из своего угла обзора, увидели ее кровавое обличие не издалека, а с самой близи.

Напряженный драматизм его биографии обязывает меня в первую очередь поведать о нем. К счастью, у меня сохранились отдельные дневниковые заметки той поры, а брат несколько лет тому назад написал свои воспоминания, которыми я и воспользуюсь как в пересказе, так, местами, и целиком. Но вначале — немного предыстории.

http://mishpoha.org/n17/img/17a25_03.jpg

Имя брата моего — Лев Гуревич. Война застала нас обоих в Москве, где мы учились в Московском государственном педагогическом институте им.В.И.Ленина на разных факультетах: он — на физмате, я — на филфаке. Летняя сессия близилась к концу. Брат к тому времени был уже выпускником, ему оставалось лишь сдать последний госэкзамен. Мне же предстоял еще год учебы. Родители жили в г. Ярцево Смоленской области, куда наша семья переехала из маленького местечка Татарск (на той же Смоленщине), чтобы дать детям возможность учиться дальше.

Мне хорошо помнится тот солнечный воскресный день — день несчастья, каким он стал, когда нас оглушила весть о войне. Сразу пришло ощущение какой-то огромной беды, какого-то тяжкого обвала и хаоса, когда все разом нарушилось, спуталось, смешалось.

Я тогда очень мало знала о войне (хотя пела "Если завтра война:"), но она с самого начала преломилась в моей душе горькой печалью, окрасилась в трагические тона, хотя молодости с ее жизнерадостностью такое восприятие не свойственно. Наверное, я принадлежу к людям с прирожденным чувством трагического. Правда, по-настоящему представление о войне пришло ко мне позже, когда я, работая во фронтовом госпитале, лицом к лицу столкнулась с ранеными, их муками, болью, кровью и смертью.

http://mishpoha.org/n17/17a25.php

http://www.esya-gurevich.narod.ru/story.h...

http://www.vestnik.com/issues/2001/0327/k...

https://pamyat-naroda.ru/heroes/podvig-ch...

Гуревич, Эсфирь Соломоновна. Боль и тревога наши : дети, война, литература. – Мн. : Наука и техника, 1986. – 253, [2] с.

Гурэвіч, Эсфір Саламонаўна. Пафас гераізму : сучас. сав. проза аб Вялікай Айчыннай вайне. – Мн. : Навука і тэхніка, 1979. – 208с.

У суровым 1941 годзе Эсфір Гурэвіч закончыла філфак Маскоўскага педагагічнага

інстытута ім. У. І. Леніна. Добраахвотна пайшла медыцынскай сястрой у хірургічнае

аддзяленне аднаго з ваенных шпіталяў. Дэмабілізаваўшыся з арміі, вучылася ў аспірантуры

Інстытута літаратуры і мастацтва АН БССР. Доктар філалагічных навук. Цяпер жыве

ў Кліўлендзе. Чытачам “ЛіМа” прапануем урывак з успамінаў Эсфір Саламонаўны, якія

будуць друкавацца ў часопісе “Нёман”.

Э. Гурэвіч.На шляху да Кёнігсберга   ЛіМ № 26 (4570) 2 ліпеня 2010 г. ,с. 5

Родилась в 1921 году в маленьком местечке Татарск на Смоленщине, в семье потомственного мастера-сапожника. В 1938 г. поступила в Московский государственный педагогический институт им. Ленина, который окончила досрочно в 1941 г. В том же году, когда началась война, ушла работать в военный госпиталь № 290, который стоял тогда в Москве. С ним прошла всю войну в звании старшины медицинской службы, закончив свой путь под Кенигсбергом.

После войны закончила аспирантуру Института литературы им. Янки Купала Академии Наук БССР, где затем защитила кандидатскую, а позднее докторскую диссертации. В 1947 г. вышла замуж и родила двоих сыновей. С 1995 г. живет в Америке.

2010 год. Кливленд

http://magazines.russ.ru/slovo/2010/66/gu...

В числе прочих рецензий на фантастику Янки Мавра, Э. С. написала ещё одну, необычную.

Э. С. обнаружила в архиве Янки Мавра план НФ романа-памфлета "Последние с Эриды". Местонахождение этого плана и набросков романа сейчас неизвестны. По всей видимости, они были написаны в конце 1940-х — конце 1950-х гг., в период "холодной войны" между СССР и капиталистическими странами. Тогда название планеты Эрида, как и её существование, относилось к области фантастики.

Аб тым, што Я. Маўр быў перакананым прыхільнікам навукова-фантастычнага жанру (сам ён называў сябе "старым выпрабаваным прыгоднікам"), сведчыць і неажыццяўлёная задума рамана "Апошнія з Эрыды". Згодна з планам, які захоўваецца ў архіве пісьменніка, раман павінен быў складацца з дзвюх кніг: "Дачка неба" і "Гібель планеты". Мяркуючы па асобных нататках, твор быў задуман, як палітычны раман-памфлет.

О том, что Я. Мавр был убеждённым сторонником научно-фантастического жанра (сам он называл себя "старым испытанным приключенцем"), свидетельствует и неосуществлённый замысел романа "Последние из Эриды". Согласно плану, который хранится в архиве писателя, роман должен был состоять из двух книг: "Дочь неба" и "Гибель планеты". Судя по отдельным заметкам, произведение было задумано, как политический роман-памфлет.

Э. С. Гурэвіч. Янка Маўр: нарыс жыцця і творчасці. Мн. Бел. навука. 2004, с. 132

***

Эрида – карликовая планета Солнечной системы: расположение за Плутоном, описание и характеристика, открытие, фото, имя, интересные факты, спутники, расстояние.

Эрида считается крупнейшей карликовой планетой Солнечной системы и стоит на 9-м месте по размеру. Она настолько крупная, что некоторые называют ее десятой планетой. Находится за орбитой Плутона. Считается транснептуновым объектом (ТНО) и частью рассеянного диска.

Открытие карликовой планеты Эриды было важным моментом, потому что по размеру превосходит Плутон. Именно она подтолкнула к пересмотру определения понятия «планета».

Обнаружение карликовой планеты Эрида

Впервые Эриду (136199 Eris по каталогу ЦМП) заметили в 2003 году. Это сделала команда Майкла Брауна в Паломарской обсерватории. Находку официально подтвердили в 2005 году.

Классификация карликовой планеты Эрида

На момент нахождения ученые считали, что видят 10-ю планету, потому что это было небесное тело в поясе Койпера, которое по размеру обошло Плутон. Некоторые согласились, но появились и те, кто начал спорить о природе объекта. На тот момент само определение не обладало четкими критериями.

МАС пришлось вмешаться в 2006 году и выдвинуть список требований. Планета обязана быть массивной, чтобы создать сферическую форму, вращаться вокруг Солнца и очистить территорию вокруг себя от лишних тел.

Оказалось, что некоторые объекты, включая Плутон, не соответствуют последнему требованию. Поэтому выдвинули новую категорию – карликовые планеты.

Название карликовой планеты Эрида

Интересно, что в греческой мифологии Эрида была богиней раздора. Официально это название присвоили в 2006 году после длительного периода определения класса объекта.

Рядом с карликовой планетой Эрида проживает один спутник – Дисномия, считающаяся в мифе дочерью Эриды. Ее нашли через несколько месяцев после обнаружения карликовой планеты.

Интересные факты о карликовой планете Эрида

Эрида яркая и ее можно найти даже в небольшой телескоп. Присутствие радиоактивного распада намекает на возможный внутренний океан в жидком состоянии. ИК-обзор показал присутствие метанового льда, а поверхностный слой может походить на образцы Плутона или Тритона.

Температурный показатель – 30-56 К, что соотносится с прохладой Плутона (33-55 К).

https://v-kosmose.com/karlikovyie-planety...

http://www.wikiwand.com/be/%D0%AD%D1%80%D...

https://repress.alummah.news/browses.php?...

***

Эся Гуревич. 21.11.1921 — 20.08.2015.

ГУРЕВИЧ ЭСЯ, 93 года, умерла 20 августа 2015 года. Любимая жена покойного Соломона Рабиновича; преданная мать Эдуарда (Марина) Рабинович и Оскар (Ольга) Рабинович; любящая бабушка...

https://www.dignitymemorial.com/obituarie...

***

93-х -летняя Эсфирь Гуревич из Beachwood — эмигрантка 1995 года из Минска, Беларусь. Ветеран второй мировой войны, она имеет докторскую степень. в литературе и любит проводить время со своей семьей в районе Большого Кливленда. Часть серии интервью, в которых документируется уникальный опыт иммигрантов советских евреев на северо-востоке Огайо, а также рассматриваются вопросы профессиональной, семейной и религиозной жизни. 2014 г.

https://wrhs.saas.dgicloud.com/islandora/...

Жуль Верн. 80000 кілометраў пад вадой. Менск: Дзярж. выд-ва БССР, 1937. Пераклад пад рэдакцыяй Янкі Маўра

***

Уладаючы зайэдроснай творчай фантазіяй, Янка Маўр зрабіў досыць цікавую спробу зазірнуць у будучыню. Новую сваю кнігу ён так і назваў «Аповесць будучых дзён». На конкурсе на лепшы твор для дзяцей у 1930 годзе яна атрымала першую прэмік».

Складаецца аповесць э двух вельмі кантрасных частак. Першая з іх прысвечана жыццю працоўных Заходняй Беларусі пад панскім прыгнётам. Яна падаецца ў чыста рэалістычным плане. Другая частка — мастацкі вобраз светлай будучыні Савецкай Беларусі. Мары аб такой будучыні нарадзіліся ў пісьменніка ў пачатку перабудовы сельскай гаспадаркі на новы, калгасны лад.

Не Усе, вядома, прадбачыў пісьменнік з дакладнасцю ў будучых днях пры сацыялістычным ладзе жыцця. Само жыццё потым зрабіла і робіць пэўныя папраўкі ў яго прадбачанні. А шмат што з таго, аб чым расказаў Янка Маўр у 1930 годзе, стала або становіцца зараз явай у нашых перадавых калгасах і саўгасах. Амаль не поўная замена ручной працы машынамі ўжо нікога з нас не дзівіць, як ае дзівіць апісаная лекцыя па тэлебачанні, пра якое тады яшчэ ніхто і не чуў. Гэта была ў той час толькі прыгожая мара, фантазія.

Магчыма, пазней аўтар эрабіў бы некаторую пераацэнку другой частка аповесці, сёе-тое паправіў бы і ў змесце, і ў мове, што ён рабіў з першымі творамі пры іх перавыдакні. На жаль, «Аповесць будучых дзён» не перавыдавалася, засталася ў першай аўтарскай рэдакцыі.

http://yankamavr.ru/articles/2-page-9.htm

***

ЦІКАВІНКІ Янка Маўр і Якуб Колас

1. Янка Маўр і Якуб Колас • Абодва пісьменніка перажывалі цяжкія гады эвакуацыі, Якуб Колас – у Ташкенце, Янка Маўр – у Алма-Аце. У лістах пісьменнікі дзяліліся сваімі перажываннямі, творчымі планамі, марамі, радасцямі і горам, падтрымлівалі адзін аднаго ў цяжкія моманты прыбывання на чужбіне, іх перапіска – падцвярджэнне сапраўднага сяброўства, якое яны пранеслі праз ўсё жыцце. • Сям’я Якуба Коласа ў гады эвакуацыі ў Ташкенце

2. Перапіска часоў вайны • Аб іх цёплых сяброўскіх адносінах сведчаць словы, якімі яны віталі адзін аднаго: “дарагі друг”, “дружа”, “дарагі Якуб”, “браце” – так звяртаецца да Якуба Коласа Янка Маўр, а ў адказ чуе: “мілы, дарагі Янка”, “мой мілы, дарагі Янка”. Такія цёплыя словы былі так патрэбны ў той цяжкі час, яны радавалі сэрца і сагравалі душу.

3. Перапіска часоў вайны • Якуб Колас падтрымліваў Янку Маўра не толькі маральна, але яшчэ і матэрыяльна. У лісце ад 9 студзеня 1942 года Янка Маўр піша Якубу Коласу: “Получил твои деньги. Хорошие деньги, тёплые, дружеские. Такие деньги, которые одинаково благотворно действуют как на тело, так и на душу”. Гэтыя грошы Янка Маўр атрымаў у адказ на свой ліст ад 1 студзеня 1942 года, у якім ён віншуе Якуба Коласа з новым годам і піша, што для яго ён пачаўся бязрадасна: “он ознаменовался увольнением дочери из школы за невзнос платы”. Янка Маўр не можа зразумець як “ученица 10 кл., отличница, с единственной сменой белья на плечах, голодная (утром – хлеб с водой, вечером – постная булка), изгоняется под новый год...

4. Перапіска часоў вайны • Аб дапамозе з боку Якуба Коласа таксама сведчаць і наступныя радкі з ліста Янкі Маўра ад 30 красавіка 1943 года: “Ну браце, за тваёй спіной я рухаюся, як за танкам. Твой залп з кацюшы расчысціў мне дарогу, і я ўрачыста ўз’ехаў на першую катэгорыю. Не ведаю, што больш мяне акрыляе: ці дадатковыя 200 гр. жыру і г.д., ці маральнае адчуванне, што ў цябе ёсць надзейныя сябры”. Янка Маўр сам робіць выснову: “Трэба думаць, што апошняе важней”. Адчуванне такой моцнай сяброўскай падтрымкі дае сілы для творчай дзейнасці, сам Маўр у тым жа лісце піша: “...прачнулася энергія, хочацца працаваць”.

5. З ліста Якуба Коласа да Янкі Маўра ад 15 студзеня 1942 г., Ташкент • «..По приезде в Москву постараюсь написать тебе. Очень рад, что настроение твое улучшилось. Много нам предстоит трудностей, но самое важное  очутиться на родной земле. Засучим свои стариковские рукава и примемся за дело. А дела много-много. В этом созидательном деле забудутся наши тяжелые дни, и мы будем счастливы увидеть обновленной нашу страну…»

6. Кнігі з дарчымі надпісамі Я. Коласа • Пісьменнікі дзяліліся не толькі перажываннямі, але і творчымі планамі, дасылалі адзін аднаму свае творы. Так Янка Маўр ў лісце ад 23 чэрвеня 1943 года піша, што атрымаў паэму Якуба Коласа (“Суд у лесе”), асабліва яму спадабаліся радкі на 28 старонцы, якія пачынаюцца словамі “Люблю я лес...”. Гэтыя радкі кранулі сэрца пісьменніка і нарадзілася наступнае чатырохрадкоўе: • Калі я чую леса голас, • Таемны шум, нібы шагі, – • Здаецца мне, што гэта Колас • Шукае там баравікі

7. З Ліста Янкі Маўра да Якуба Коласа ад. 16.011.42: • Туды и сюды (новелла) I. Как дошли мы до ручки • Каждый день вставал я в семь часов и к восьми шёл на службу. Служба состояла в следующем: я должен был пройти 3-4 клм. до столовой научных работников, подождать там час, с’есть кусочек пирога, выйти голодным, пошататься 2-3 часа по городу, снова пойти к столовой, постоять в очереди у вешалки 1 час, на лестнице перед дверьми в столовую — 1½ часа, за спиной обедающих — 2 часа, за столом — 1 час (иногда и 3), с’есть обед, выйти голодным из-за стола и возвращаться домой часам к 9-10, в темноте, по колено в грязи, несколько раз падая в эту грязь и рискуя, что тебя разденут (в это время уже ни одна душа не показывается на улице в нашем районе). Приходил в холодную, нетопленную комнату, без света, скидывал одежду и ботинки, которые так и оставались мокрыми до утра...

8. II. Поворот ручки • Наш посёлок находится в ущелье, на высоте 1800 м. (!) над уровнем моря. Вдали, за 27 клм. видна Алма-Ата… Мы получаем по 600 гр. хлеба и три раза в день по тарелке горячего супу. И всё это на месте, никуда ходить не надо. В ближайшие дни переедет сюда и жена — и тогда мы сможем себя считать спасёнными от смерти. К занятиям в школе приступил я тоже частным образом, без документов и оформления. Есть только учительская пенсионная книжка. Поэтому, если тебе не в тягость, сооруди мне на всякий случай такую бумажку: “Знаю Фёдорова И.М. 36 лет. Знаю, что он держал экстерном экзамен при Виленском учительском институте и в течение многих лет был преподавателем истории и географии в средних учебных заведениях”.

9. З Ліста Янкі Маўра да Якуба Коласа ад. 09.06.43: • “... Тут я напісаў адну аднаактоўку, яна трапіла на падмосткі і была сустрэта нават вельмі прыхільна. Такім чынам, тут я меў водгук. Але толькі тут, “за граніцай”...” • Я.Маўр спрабаваў свае сілы і ў жанры драматургіі • Яму належаць п’есы “Памылка”(1940), “Хата з краю”(1941), “Балбатун”(1946).

10. З Ліста Янкі Маўра да Якуба Коласа ад. 16.11.42: • “…Янка Мавр. Лицо зверя. Пьеса в 3-х актах (5 картин). • Перевод с белорусского. Такой твор послан мною в Москву Горбунову. Мой полномочный представитель П.Броўка пишет мне всякие приятные вещи, но реально я ничего приятного не видал. Управление по делам искусств не пожелало заключить со мною договор. Но всё это ерунда — ни на какие конкретные блага я и не рассчитывал. Я довольствуюсь тем моральным удовлетворением, которое дала мне эта работа; я рад, что успел сказать и своё слово, может быть последнее…»

11. З ліста Якуба Коласа да Янкі Маўра ад 28 лістапада 1942 г., Ташкент • Дарагі дружа! • …А я думаў і не раз успамінаў, што з табою, чаму не падаеш голасу. • ...Дарма толькі закідаеш пяро, калі пішаш, што “Ліцо звера” твой апошні твор. • Заўтра адчыняецца сесія нашай Акадэміі навук. Мне трэба выступіць з дакладам. 5/XII адбудзецца пленум пісьменнікаў. Таксама трэба выступіць з дакладам. Даклад не гатовы. Трэба садзіцца пісаць. За час, покі нашы пісьмы абмяняюцца сваімі дарогамі, адбудзецца многа падзей. К таму часу, можа, Сталінград далёка адгоніць нямецкіх падлюг. • Бывай здаровы. • Твой Я.Колас

12. Творчасць Янкі Маўра пасля Вялікай Айчыннай вайны • Тэма Вялікай Айчыннай вайны становіцца адной з галоўных тэм наступных апавяданняў Янкі Маўра: “Завошта?” (1945 г.), “Дом пры дарозе” (1945 г.), “Максімка” (1948 г.) , “Запіска”(1950 г.) і інш. • З гэтай тэмай звязаны і незавершаныя, рукапісныя творы “На краю света”, “Дзяўчына-маці”, “Тысяча дзён”, “Эшалон нявольнікаў”, “Знаёмства з героям”, “Детоубийцы”.

13. “Ніколі не забудзем” • У 1948 годзе пад рэдакцыяй Янкі Маўра выйшаў зборнік “Ніколі не забудзем” – хвалюючая і драматычная кніга успамінаў беларускіх дзяцей, удзельнікаў і сведкаў Вялікай Айчыннай вайны. • Прадмову да гэтай кнігі напісаў Якуб Колас.

14. Старонкі гісторыі • 1945 годам датуюцца малавядомыя “Старонкі гісторыі”, якія складаюцца з наступных частак: • ВЯЛІКІ ПАВАРОТ (немцы і славяне); • ЛІВОНСКІ ОРДЭН, ПЕРШАЯ ПАРТЫЯ ПСОЎ; • ТЭЎТОНСКІ ОРДЭН І ПРУСЫ; • КРЫЖАЦКІЯ “РЭЙЗЫ” НА ЛІТВУ; • ГРУНВАЛЬДСКІ БОЙ.

15. Вялікі паварот (пачатак) • Чырвоная Армія, ачысціўшы сваю краіну ад нямецкіх захопнікаў, гоніць іх на Захад. Скончыўся многавяковы Drang nach Osten  ідзе драп nach Westen. • Куды ідзе Чырвоная Армія? У логава звера, гаварылі мы, каб дабіваць ворага на яго тэрыторыі. На яго?.. • Вось першая нямецкая тэрыторыя  Усходняя Прусія, браніраваны кулак, або, як кажуць самі немцы, выцягнуты на Усход палец, які паказвае немцам, куды яны павінны імкнуцца. Усходняя Прусія  частка той Прусіі, якая ўвасабляе ў сабе ўсю Германію. Прусак лічыць сябе самым нямецкім немцам і звысока глядзіць на іншых сваіх землякоў  саксонцаў, баварцаў, аўстрыйцаў. Усё адмоўнае, што ёсць у германскай нацыі  ганарлівасць, самавыхваленне, жорсткасць, прагнасць  ўсё гэта ў першую чаргу сканцэнтравана ў прусаках.

16. • Чыім імём так ганарыцца прусак? Чужым, крадзеным. Такога народу  нямецкіх прусакаў  на свеце не было, а было літоўскае племя  Прусы. Панаехалі сюды ўселякія германскія авантурнікі  тэўтоны, саксы, швабы,  не меўшыя ні бацькаўшчыны, ні свайго сталага імя, і праглынулі прусаў разам з іх зямлёй. А цяпер і ганарацца імём Прусаў і Прусіяй. • “Вайна – гэта нацыянальны промысел Прусіі “, сказаў калісьці Мірабо. І ў часе цяперашней вайны мы ўбачылі, як Прусія зрабілася велізарным разбойніцкім гняздом, куды бандыты звозілі рабоў і награбленае дабро з усяго света. Чужое дабро, чужая праца, чужое імя, чужая зямля ... Ці не занадта чужога? Вось калі робяцца зусім зразумелымі словы вядомага французскага гісторыка Э.Лавіса: “Прусія  гэта ёсць германская дзяржава, створаная па-за межамі Германіі”....

17. Шлях з цемры • У 1948 годзе выходзіць першая частка аўтабіяграфічнай аповесці Янкі Маўра “Шлях з цемры”. Другая частка датуецца 1956 г., трэцяя –1957 г. “Аповесць “Шлях з цемры”, – адзначала даследчыцца творчасці Янкі Маўра Э.С.Гурэвіч – у пэўным сэнсе выніковая “галоўная” кніга пісьменніка, бо працаваў ён над ёй доўга, пакутліва, амаль усё жыццё і раскрыўся тут як мастак надзвычай поўна і самабытна”

18. Усе тры часткі выйшлі разам на беларускай мове толькі ў 1975 годзе ў зборы твораў. • Кожная з трох частак адпавядае тром важным перыядам жыцця пісьменніка: гады дзяцінства, вучоба ў рамесным вучылішчы, навучанне ў настаўніцкай семінарыі. • Гэты твор можна паправу аднесці да мемуарыстыкі, літаратуры ў жанры non-fiction, якая сёння мае вялікую папулярнасць, бо дазваляе апынуцца разам з аўтарам ў той эпохе, якую ён апісвае, адчуць яе атмасферу, стаць сведкам сацыяльных, эканамічных і палітычных з’яў.

19. “...Фантазія – вялікая сіла. Без фантазіі самы светлы розум быў бы сляпы...” • Янка Маўр таксама лічыцца пачынальнікам беларускай навукова- фантастычнай літаратуры для дзяцей. Да гэтага жанру належаць творы “Вандраванне па зорках” (1927 г.), “Аповесці будучых дзён” (1932г.), “Фантамабіль прафесара Цылякоўскага” (1955г.). Фантастыкай мінулага можна лічыць і самы першы твор Янкі Маўра “Чалавек ідзе” (1927 г.).

20. Публіцыстыка • Янка Маўр актыўна супрацоўнічае з газетамі, часопісамі. Шмат яго нарысаў і фельетонаў можна знайсці на старонках “Вожыка”, публіцыстычных артыкулаў у газете ЛІМ на розныя тэмы: • “У доларавай пятлі”, “У гасцях у дзядулі Тома”, “Гадавальнік японскіх мікробаў”, “Шэфілд- Варшава”, “Пакт вайны, а не пакт міру” і інш.

21. З ліста Янкі Маўра да Якуба Коласа ад 1.07.50 : • “...ЦК пастанавіла рэарганізаваць “ЛІМ”  выдаваць два разы ў тыдзень, арганізаваць новыя аддзелы, у тым ліку міжнародны аддзел пад кіраўніцтвам Янкі Маўра, адным словам зрабіць газету падобный да “Литературнай газеты”. Сабралі нас, інструкціравалі, а потым... Масква адмовіла павялічыць асігнаванне. Нашы хлопцы кажуць, што Трумэн выратаваўся ад бяды, якую яму рыхтаваў Маўр...”

22. У 1946 годзе дачка Янкі Маўра Наталля стала жонкай сына Якуба Коласа Міхася

23. З ліста Якуба Коласа да Янкі Маўра, С.М.Міцкевіча ад 10 снежня 1950 г., Масква • Сват, сват, Господь Саваоф! • Дарагая свацця і ўнучак Сяргей! • Вельмі быў усцешаны тваім пісьмом, мой дарагі сваце. Прачытаўшы яго, я пачуў, нібы апынуўся дома сярод сваіх сяброў і знаёмых. Мне так захацелася моцна-моцна абняць і прыгарнуць да сэрца нашага маленькага філосафа... Сяргейка мой, Сяргейка! Абнімаю і цалую цябе. Я буду часта і з вялікім задавальненнем глядзець на жалезную дарогу, якую ты нарысаваў, і буду чакаць таго дня, калі змагу сесці ў поезд, у той вагон, што ты нарысаваў чырвоным карандашом. Але калі гэта будзе, я не ведаю. Раней Новага года з бальніцы мяне не выпусцяць...

24. Якуб Колас Майму Свату Янку Маўру Дай, Божа, прыбытку, дабра майму свату, Няхай ідзе радасць у яго хату. Няхай будзе ліху яго безгалоўе, А я за сватава вып’ю здароўе  Кульну сабе чарку і ... маўчок... Дык дзякуй жа, сваце, за каньячок! Якуб Колас Наш Бог вялікі свят! Жыві ж і ты, мой сват! А каб закончыць справу гэту  Падай, браток мой, мне анкету. Калі радзіўся, колькі жыў, Як ты пасціў і як ты піў.

25. Сям’я Якуба Коласа

26. Вялікая сям’я Янкі Маўра

27. Ліст Янкі Маўра да Алеся Якімовіча 13/ ІІІ — 45 • Алесь! Да мяне дайшлі чуткі, што там у вас надумаліся адзначыць маё дваццацігадовае існаванне ўрачыстым партрэтам у журнале “Беларусь” і артыкулам майго прысяжнага біёграфа і крытыка А.Якімовіча. Шчыра кажуцы цяпер усё гэта не надта цікавіць мяне, а з прычыны, яб якой я зараз буду казаць, нават раздражае.

28. • На маім вяку лаялі мяне досыць і хвалілі нямала. Ды вось бяда: я аніяк не мог разабраць, што мне прыемней чытаць  пахвалу, ці лаянку? Скончыў тым, што перастаў чытаць і тое і другое. Таму я аж да гэтага часу не чытаў заметкі аба мне ў “Літаратурнай энцыклапедыі”, хоць і трымаў гэты том у руках.

29. • Чаму лічыцца “неприличным” упамянуць, напрыклад, што “Амок” (і “Пекла”) выйшаў на Украіне, друкаваўся ў Амерыцы? Ці гэта наогул ганебны факт, ці толькі ў дачыненні Маўра? • Чаму сорамна адзначыць, што “Сын вады” друкаваўся ў Чэхаславакіі, а “Слёзы Тубі “ у Англіі?. Ёсць пераклады на польскую і літоўскую мовы.

30. • А што ганебнага, скажам, у тым, што беларускія чытачы ў розных канцах Саюза шлюць мне пераклады на рускую мову: “ТВТ” – з Ленінграда, “Амок” – з Вязьмы, “У краіне райскай птушкі” – з Каўказа? Усюды падкрэсліваецца, што мае чытачы толькі дзеці, а больш дарослыя не могуць і ў рукі ўзяць. А чаму нельга ўпамянуць, што самым першым чытачом быў Купала? ( і сам мне не раз казаў і жонка кажа).

31. • А чым не цікава, што ў адным партызанскім атрадзе на Палессі адзінай і галоўнай кнігай былі “Палесскія рабінзоны”? (сведка мастак Бойка). Я думаю, каб гэта тычылася не Маўра, то напэўна было-б сказана, што Горкі зацікавіўся “ТВТ” і запрасіў мяне персанальна на з’езд. • Усе такія рэчы і дэталі і самі досыць цікавыя, і ажыўляюць сухі артыкул, і даюць пэўную характарыстыку аўтару і яго творам. Але я і ўявіць сабе не магу, каб хто-небудзь адважыўся сказаць аб гэтым у друку. Гэта-ж срам!

32. • Вось чаму ніхто, у тым ліку і ты, ніколі не “інтэр’юіраваў” мяне, не цікавіўся жывымі доказамі. Вось чаму і мяне не цікавяць казённыя артыкулы. • Ці было дзе сказана аб маёй рабоце ў піянерскім друку : “сувязь з масамі”, уселякія вопыты  апавяданні-задачы, перапіска і інш?

33. Свае недахопы я ведаю: • досыць шурпаты і сухаваты стыль; няма ў ім той пявучасці, як скажам, у Лынькова. • Празмерная скупасць у апісаннях; калі я зраблю адзін ці два мазка, то болей ужо не магу  мне здаецца, што будзе нудна. Мая проза чыста апавядальная, а не “мастацкая” (апісальная). • Небагаты слоўнік. • Уплывы крыху залішней “впечатлительности”, якая часам адводзіць у бок.

34. • Гэты гістарычны дакумент я пішу табе на той выпадак, калі табе прыдзецца пісаць артыкул пасля маёй смерці. Тады будзе цікава ведаць, як глядзеў сам нябожчык на сваю справу. Тым болей, што тады ўжо будзеш мець права і пахваліць • К сему руку приложил Я.Маўр. • Адзін капітан тут у Маскве казаў (у прысутнасці Данілы), што ён калісь у Мінску вывучаў беларускую мову толькі для таго, каб мець магчымасць прачытаць кнігі Маўра. • Вось дзе беларусізацыя!

35. З ліста да Веры Сурскай ад 22.11.51 …А я адчую задавальненне, калі праз х год, без мяне ўжо, хтосьці “адкрые” Маўра....

https://slideshare.net/MovaNanovaPresenta...

Дата публікацыі: 27.10.2014

Крыніца: Інфармацыйны цэнтр МГА "ЗБС "Бацькаўшчына"

Невядомы аўтограф Коласа і апавяданне Маўра пра Беларусь

У Акадэмічнай бібліятэцы Латвійскага ўніверсітэту ў Рызе адкрылася выстава “Янка Маўр і Якуб Колас: Разам па жыцці”. Падрыхтавала яе ўнучка пісьменнікаў Марыя Міцкевіч. Разам са сваім бацькам Міхасём Міцкевічам — малодшым сынам Якуба Коласа і зяцем Янкі Маўра — яна адкрыла выставу 14 кастрычніка. Экспазицыя атрымалася ўнікальнай: напрыклад, у яе ўвайшла кніга са знойдзеным толькі нядаўна аўтографам Якуба Коласа, накіды малавядомага апавядання Янкі Маўра, прысвечанага Беларусі, а таксама маркі з самых розных краінаў свету — сведчанне актыўнага ліставання Маўра з калегамі-эсперантыстамі. А кнігі, перададзеныя спадарыняй Марыяй ад Згуртавання беларусаў свету “Бацькаўшчына”, знайшлі пачэснае месца на стэндах Беларускага інфармацыйнага цэнтру, што месціцца ў бібліятэцы. Па вяртанні Марыя Міцкевіч распавяла пра працу над выставай, яе адкрыццё і цікавыя неспадзяванкі.

Гэтую выставу хацелася зрабіць даўно, а таксама хацелася пазнаёміцца бліжэй з беларусамі Латвіі, таму што мой дзед, Янка Маўр, нарадзіўся ў Латвіі, у горадзе Лібава, які цяпер называецца Ліепая.

Першы раз у Латвіі я была сёлета ў траўні, прывезла выставу ў беларускую школу ў Рызе. На адкрыцці быў паказаны фільм пра Янку Маўра, яго жыццё і творчасць. Усё прайшло вельмі добра, і тады дамовіліся зрабіць выставу, прысвечаную 131-й гадавіне з дня нараджэння пісьменніка пасля летніх адпачынкаў ужо на больш высокім узроўні — у Акадэмічнай бібліятэцы Латвійскага ўніверсітэту, запрасіць прадстаўнікоў беларускіх суполак Латвіі, студэнтаў універсітэту. Тут дапамагала і пасольства Беларусі ў Латвіі, і Беларускі інфармацыйны цэнтр — новая арганізацыя, якая якраз месціцца ў гэтай бібліятэцы, і літаратурна-мемарыяльны музей Якуба Коласа. Адкрыццё выставы было прызначана на 14 кастрычніка.

У Рыгу на адкрыццё выставы я паехала разам са сваім бацькам, Міхасём Канстанцінавічам. Безумоўна, ён быў там самай галоўнай асобай, таму што столькі ведае і пра Якуба Коласа, і пра Янку Маўра. На жаль, цяпер ужо вельмі мала тых людзей, якія б помнілі нашых тагачасных пісьменнікаў і маглі б пра іх расказаць. Да дзяцей у беларускую школу мы паехалі ў першую чаргу, бо лічым, што дзецям такія сустрэчы вельмі патрэбны, яны застануцца ў памяці. Атрымалася цудоўная імпрэза: гучалі вершы Якуба Коласа, Міхась Канстанцінавіч вельмі многа расказваў пра свае асабістыя ўспаміны пра бацьку і пра Купалу (школа носіць імя Янкі Купалы) — гэта вельмі ўсіх узрушыла.

Уступнае слова на адкрыцці выставы ў Акадэмічнай бібліятэцы Латвійскага ўніверсітэту казала дырэктар бібліятэкі спадарыня Вента Коцэрэ. Прысутнічалі супрацоўнікі амбасады, была і сама пасол Беларусі – Марына Далгаполава, прыйшлі беларусы Латвіі. Для гэтай імпрэзы мы выставілі на стэнды кнігі, якія перадало Згуртаванне беларусаў свету “Бацькаўшчына” для інфармацыйнага цэнтру і бібліятэкі. Міхась Канстанцінавіч дзяліўся ўспамінамі, чытаў вершы з “Новай зямлі”, “Сымона-музыкі”, гумарыстычныя вершы Якуба Коласа. Успрымалі іх вельмі добра. Я коратка расказала пра выставу. Потым слова ўзялі прадстаўнік Латвійскага таварыства беларускай культуры “Сьвітанак” Вячка Целеш і дырэктар Рыжскай беларускай школы Ганна Іванэ, якія падзякавалі нам і ўручылі падарункі і кветкі.

Сама выстава атрымалася вельмі цікавая. Больш яна прысвечана Янку Маўру — усё ж такі нарадзіўся ў Латвіі ён, але паколькі яны былі з Якубам Коласам сваты, то ўключаны і матэрыялы, прысвечаныя Якубу Коласу, узаемасувязям двух пісьменнікаў.

Пачынаецца экспазіцыя з першага з’езду настаўнікаў ў Мікалаеўшчыне, на якім яны і сустрэліся. Другі стэнд прысвечаны літаратурнай творчасці Янкі Маўра: аўтографы пісьменніка, кнігі розных гадоў выдання, у тым ліку кгігі на латышскай, літоўскай і румынскай мовах.

Асаблівую цікавасць выставе надаюць рукапісы лістоў Янкі Маўра да Якуба Коласа ваеннага часу, кнігі Якуба Коласа з дароўнымі надпісамі Янку Маўру. Абодва пісьменнікі спазналі цяжкія гады эвакуацыі, Якуб Колас – у Ташкенце, Янка Маўр – у Алма-Аце. У лістах пісьменнікі дзяліліся сваімі перажываннямі, творчымі планамі, марамі, радасцямі і горам, падтрымлівалі адзін аднаго ў цяжкія моманты прабывання на чужыне, іх перапіска – пацвярджэнне сапраўднага сяброўства, якое яны пранеслі праз усё жыццё.

Цікавы стэнд “Маўр і эсперанта”: прадстаўленыя маркі з лістоў, што яму пісалі эсперантысты, выданні на мове эсперанта, у тым ліку кніга латышскага пісьменніка А.Упіта на мове эсперанта, падараваная Я.Маўру, і нават вершы Якуба Коласа і Янкі Купалы ў перакладзе на мову эсперанта. Усе цікавіліся, чаму Маўр пісаў пра Вогненную Зямлю, паўстанне на Яве, дзе ніколі не быў. А ён атрымліваў усе гэтыя звесткі ад сваіх сяброў-эсперантыстаў і таму апісваў чужыя краіны з такой дакладнасцю, што нават людзі, якія там жылі, можа, не ўсё тое ведалі, што ведаў Янка Маўр.

На іншым стэндзе — фотаздымкі Янкі Маўра і яго сям’і з уласнага архіва Міхася Міцкевіча, кнігі з дароўнымі надпісамі аўтара ўнукам – Сяргею і мне, асабістыя рэчы пісьменніка. Мая маці напісала добрыя ўспаміны “Ад дома Янкі Маўра да дома Якуба Коласа”, якія таксама ёсць на выставе.

Наступны стэнд прысвечаны латвійскім сувязям пісьменнікаў. Якуб Колас сустракаўся ў 1926 годзе з Янам Райнісам і падараваў яму дзве кнігі з дароўнымі надпісамі — яны і цяпер захоўваюцца ў Рызе ў музеі Райніса. А ў мой мінулы візіт мы разам з Вячкам Целешам наведалі музей Андрэя Упіта і знайшлі там сямітомнік Якуба Коласа, дзе на першым томе ўбачылі дароўны надпіс Упіту, які быў невядомы і не ўвайшоў у збор твораў Коласа, у адрозненне ад вядомых дароўных надпісаў Райнісу. Такая вось новая знаходка, якую мы таксама ўключылі ў экспазіцыю. Ёсць там і перакладныя кнігі пісьменнікаў на латышскую мову — аповесць “ТВТ” Янкі Маўра і аповесць Якуба Коласа “Дрыгва”. Таксама вельмі цікава, што Колас перапісваўся з адным з вядомых беларускіх дзеячаў Латвіі Сяргеем Пятровічам Сахаравым, стваральнікам беларускай арганізацыі “Бацькаўшчына” ў Латвіі. У фондзе музея Якуба Коласа захоўваюцца лісты Сахарава да Якуба Коласа, а ў бібліятэцы Акадэміі навук Беларусі, у фондзе рэдкай кнігі ёсць ліст Я.Коласа да С.Сахарава, копію якога я таксама зрабіла для выставы. І што самае цікавае, пасля выставы да мяне падышла жанчына і сказала: “А я ўнучка Сахарава!” Так дзве ўнучкі сустрэліся — такая вось незвычайная сустрэча адбылася!

Мяне заўсёды турбавала пытанне: чаму Маўр піша пра розныя далёкія краіны і вельмі мала пра гісторыю Беларусі і суседніх краін? Аказваецца — пісаў. Ёсць малавядомы твор “Першая партыя псоў”, прысвечаны гісторыі Тэўтонскага і Лівонскага рыцарскіх ордэнаў. Ён быў знойдзены ў архіве пісьменніка і надрукаваны ў часопісе “Маладосць”. Мне здаецца, што гэта пачатак гісторыка-прыгодніцкай аповесці, якую ён не скончыў: можа, разумеў, што ў тыя гады пра беларускую гісторыю было цяжка пісаць. Але там ёсць і пра Конрада Мазавецкага, і пра Давіда Гарадзенскага — то бок, усе тыя звесткі, якія, як мне здаецца, у той час былі не надта даступныя, яны толькі цяпер прыйшлі да нас. Дзе ён браў гэта, якімі крыніцамі карыстаўся?.. Але ўсё ж такі ён гэта ведаў, і нават у адной нататцы ў яго згадваецца Грунвальдская бітва — да нас яна прыйшла намнога пазней, бо калі мы вучыліся, мы гэтага нічога не ведалі. А Янка Маўр ведаў. У яго паперах захаваўся план апавядання, дзе былі тэмы беларусаў і немцаў, беларусаў і рускіх, Грунвальдскай бітвы, крыжацкіх паходаў… Вельмі цікава, што ён ведаў гэта.

Я вельмі радая, што ўрэшце адкрылася такая выстава. Матэрыялы для яе я шукала і ў музейных, і ў іншых фондах, штосьці было ў мяне з ранейшых выставаў, штосьці ўзятае з сямейных архіваў, напрыклад, фотаздымкі або асабістыя рэчы Янкі Маўра. Выстава атрымалася цікавай і будзе працаваць яшчэ нейкі час. Я спадзяюся, што ў будучыні ў нас будзе магчымасць паказаць яе і ў Ліепаі, дзе нарадзіўся Янка Маўр.

Гутарыла з Марыяй Міцкевіч Алеся Башарымава, прэс-сакратар МГА “ЗБС “Бацькаўшчына”

https://zbsb.org/news/zbsb/9381/

https://news.tut.by/culture/592092.html

https://minsknews.by/semya-s-istoriey-per...

http://zviazda.by/be/news/20180612/152881...

http://zviazda.by/be/news/20180530/152768...

http://zviazda.by/be/news/20180509/152586...

http://zviazda.by/be/news/20160513/146315...

https://interfax.by/article/1241596